Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2024 оны 08 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2024 оны 8 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Буурь, Бургалтай, Хиагт, Зэлтэр, Наушка голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа, Сэлэнгэ-Наушка цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 239.4 -297.6 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 341.3-341.6 мг/л-т хэлбэлзэж, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.  

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 41.6-103.1 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 62.7 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Зэлтэр гол, Зэлтэр голын Зэлтэр-Зэлтэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 114.7мг/л, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.023 мгN/л буюу ХА-аас 1.15 дахин давсан байна.

Хараа гол,  Хараа-Зүүнхараа хяналт-шинжилгээний гүүрний дээд ба доод, Баянгол сумын Хараа-Баруунхараа хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 138.7-175.8 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Буурь гол  Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 510.1 мг/л, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 5.1 мгО/л буюу ХА-аас 1.7 дахин, аммонийн азотын /NH₄/-ын агууламж 0.58 мгN/л буюу ХА-аас 1.16 дахин давсан байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 203.4 мг/л, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.075 мгN/л буюу ХА-аас 3.75 дахин, аммонийн азотын /NH₄/-ын агууламж 0.58 мгN/л буюу ХА-аас 1.36 дахин, эрдэс фосфорын агууламж 0.189 мг/л буюу ХА-аас 1.89 дахин давсан байна.

Хиагт гол  Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 607.5 мг/л,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 1.336 мгN/л буюу ХА-аас 66.8 дахин, аммонийн азотын /NH₄/-ын агууламж 4.86 мгN/л буюу ХА-аас 9.72 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 9.9 мгО/л буюу ХА-аас 3.3 дахин, эрдэс фосфорын агууламж 0.742 мг/л буюу ХА-аас 7.42 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /Пич/ 15.7 мгО/л буюу ХА-аас 1.57 дахин давж бохирдолтой байна.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2024 оны 08 дугаар сарын 09-нд Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 66.69 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2024 оны 08 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, Эрдэс фосфор MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Бугант, Хараа, Зэлтэр, Бургалтай, голууд цэвэр, Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Үгийн товчлол: Ж/б-жинлэгдсэн бодис, БХХ5-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ХХХ-химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-перманганатын исэлдэх чанар

Энэ сард “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг үзэхэд ЗДХ-нээс биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 2.74 дахин, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 1.50 дахин, эрдэс фосфор 2.27 дахин тус тус давсан байна.

       Агаарын шинжилгээ:

       Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын агаарын чанарын харуулын 8 дугаар сарын  ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их нь 0.004 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.016 мг/м³, хамгийн их нь 0.025 мг/м³ байна. Агаарын чанарын MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас PM10 буюу том ширхэглэгт тоосонцор, PM2.5 буюу нарийн ширхэглэгт тоосонцор давсан үзүүлэлтгүй байна. Агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.012 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.019 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.003 мг/м³, PM10, PM2.5 тоосонцор MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас даваагүй байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын агаар, ус хариуцсан инженер М.Өнөржаргал